Adam Smit İngiltərəli filosof və siyasi ekonomistidir. Adam Smit iqtisadi düşüncə tarixinin uca şəxsiyyətlərindən biridir. Təməl iqtisadi nəzəriyyənin əsasını təşkil edən “görünməz əl” və “əmək bölgüsü” terminləri Adam Smitin ən görkəmli fikirləridir.
Adam Smit həyatı
Adam Smit 16 iyun 1723-cü ildə Edinburq yaxınlığında balıqçı kəndində gömrük nəzarətçisi ata və əhəmiyyətli bir torpaq sahibinin qızı Margaret Douglasın ailəsində dünyaya gəlmişdir. Smit doğulmasına 2 at qalmış atası öldü və anası dul qaldı.
Atasını itirdikdən sonra Adamn Smit anasına daha yaxın oldu. Anası onun təhsil həyatının formalamasına böyük önəm verdi. Belə ki, Smit “o dövrdə Şotlandiyanın ən yaxşı orta məktəblərindən biri” olaraq xarakterizə edilən Burgh Kirkcaldy məktəbinə daxil oldu. Bu məktəbdə o, latın, riyaziyyat, tarix fənnlərini öyrəndi.
On dörd yaşında Francis Hutcheson-un yanında Glasgow Universitetində əxlaq fəlsəfəsi öyrənməyə başladı. Azadlıq, qanun və ifadə azadlığı ehtirası burada alovlandı. 1740-cı ildə Oksforddakı Balliol Kollecində oxumağa başladı, lakin 1746-cı ildə Oxfordun franchise nəzarətinin tənqidçisi olmaq üçün məktəbi tərk etdi. İyirminci yaşlarında, “Təbiətə Sorğu” kitabında dünyaya daha sonra izah edəcəyi “açıq və sadə təbii azadlıq sistemi” ilə bağlı yazılarını nəşr etdi.
Atası dininə bağlı bir xiristiyan idi. Atasının istəsi üzərinə getdiyi kilsədən qaçmış və deizm tərəfdarı olaraq bilinmişdir Adam Smit bir çox yönü ilə ateizmi dəstəkləmiş və Darvin ilə eyni fikirlərə sahib olmuşdur.
Fizyokratik düşüncə məktəbinin liderlərindən biri olan François Quesnay “The Theory of Moral Sentiments” nəşr olunduqdan sonra Smith o qədər populyar oldu ki, bir çox varlı tələbə Smitdən təhsil almaq səbəbi ilə Glasgowa yazılmaq üçün digər ölkələrdəki məktəblərini tərk etdi. “The Theory of Moral Sentiments” nəzəriyyəsi nəşr olunduqdan sonra Smit mühazirələrində iqtisadiyyata daha çox, əxlaq nəzəriyyələrinə daha az əhəmiyyət verməyə başladı.
1766-cı ildə Henry Scott’un kiçik qardaşı Parisdə vəfat etdi və Smithin bir tərbiyəçi olaraq gəzintisi qısa müddət sonra sona çatdı. Smith, o il evinə Kirkcaldy’ye qayıtdı və növbəti on ilin çox hissəsini maqnit opusunu yazmağa həsr etdi. Smith, gəncin təhsilində David Hume və Thomas Reid-in himayəsini təmin etdi. May 1773-cü ildə Smith, London Kral Cəmiyyətinin üzvü, 1775-ci ildə Ədəbi Klubun üzvü seçildi. Millətlərin Sərvəti 1776-cı ildə nəşr olundu və ilk nəşrini sataraq anında müvəffəq oldu.
1778-ci ildə Smith, Şotlandiyada gömrük komissarı vəzifəsinə təyin olundu və anası ilə birlikdə Edinburqda yaşamağa başladı. Beş il sonra, Edinburq Fəlsəfi Cəmiyyətinin üzvü olaraq krallıq nizamnaməsini aldıqda, avtomatik olaraq Edinburq Krallığı Cəmiyyətinin qurucu üzvlərindən biri oldu. 1787-1789-cu illərdə Qlazqo Universitetinin Lord Rektoru fəxri vəzifəsini tutdu.
Nəşr olunan əsərləri
The Theory of Moral Sentiments
1759-cu ildə Smit Londonda Andrew Millar və Edinburqlu Alexander Kincaidin ortaq nəşriyyatçıları tərəfindən satılan ilk əsəri olan “The Theory of Moral Sentiments”-i (Əxlaq Duyğuları Nəzəriyyəsi) nəşr etdirdi. Smit həyatının sonun qədər kitabda düzəlişlər etməyə davam etdi. “Xalqın Sərvəti” (The Wealth of Nations) Smitin ən önəml əsəri olaraq qəbul edilsə də, Smitin “The Theory of Moral Sentiments” əsərini daha üstün hesab etdiyinə inanılır.
Əsərdə Smith, dövrünün əxlaqi düşüncəsini tənqidi şəkildə araşdırır və vicdanın insanların “hisslərin qarşılıqlı rəğbətini” axtardıqları dinamik və interaktiv sosial münasibətlərdən yarandığını irəli sürür.
The Wealth of Nations
Siyasi ekonomidəki ilk böyük əsər kimi tanınmasına baxmayaraq, “Xalqın Sərvəti” əslində Əxlaq Duyğuları Nəzəriyyəsində (The Theory of Moral Sentiments) başlayan fəlsəfi mövzunun davamıdır. “Xalqın Sərvəti”, Adam Smit klassik iqtisadiyyatın əsasını təşkil edən fikirlərin bir çoxunu populyarlaşdırdı.
Adam smit ölümü
Smit 17 iyul 1790-cı ildə Edinburqda ağrılı bir xəstəlikdən sonra öldü. Cənazəsi Canongate Kirkyard’da dəfn edildi. Ölüm yatağında Smith, daha çox şey əldə etmədiyinə görə məyus olduğunu bildirdi.
