Karl Marks, alman filosofu, siyasətçisi, sosioloqu, iqtisadçısı və yazıçısıdır. Marksizm nəzəriyyəsinin banisi. “Kommunist Manifesti” və “Kapital” əsərlərinin müəllifidir.
O, sosiologiya elminin yaranmasında və inkişafında göstərdiyi böyük xidmətlərinə görə digər alman Maks Veber və fransız Emil Durkhaym ilə birgə sosial elmlərin təməlini qoyan 3 şəxsdən biri sayılır.
Marks kapitalist iqtisadi sistemi, burjuaziya və proletariat münasibətləri, dünyanın iqtisadi tarixi və dövlətin kapitalizmdəki rolu barədə apardığı geniş, dərin və tənqidi araşdırmalar sayəsində özünə olduqca böyük nüfuz qazanmışdır. Marksdan təsirlənən və onun idealarını inkişaf etdirən saysız-hesabsız sosioloqlar, kriminoloqlar və iqtisadçılar var, hansılar ki, marksist kriminologiyası, siyasi iqtisadiyyatda marksist perspektivi, ailə, din və digər mühum mövzularda Marksist perspektivlərini yaradıblar.
Karl Marks tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısında birinci sıraya daxil edilib.
Karl Marksın həyatı.
Karl Marks 5 may 1818-ci ildə Almaniyanın Ryine əyalətinin Trir qəsəbəsində dünyaya gəlmişdir. Orta təhsilini Trierdə almışdır. Bonn və Berlin universitetlərində hüquq təhsili alarkən tarix və fəlsəfəyə böyük maraq göstərmişdir. Fəlsəfəyə marağı onu Hegelçi-idealist kimi formalaşdırdı. 1841-ci ildə Epikür fəlsəfəsinə dair disertasiya müdafiə etdi.
Bu zaman artıq sol hegelçilər və radikal burjuaçılar birlikdə müxalifət yönümlü Rheinische Zeitung qəzetini qurmuşdular. Marks bu qəzetdə fəaliyyət göstərməyə başladı. Marks qəzetin jurnalisti və redaktoru idi. Marksın Prussiya monarxiyasına qarşı tutduğu mövqe tezliklə qəzetin bağlanması ilə nəticələndi.
Sen-Simon, Fourier, Proudhon kimi yazıçıların məqalələrini oxuyaraq Fransız sosializminin dərk etməyə çalışdı. 1843-cü ildə uşaqlıq dostu Jenny von Westphalen ilə evləndi. 1843-cü ildə Parisə köçdü. Fransız-Alman İlliklərini yayımladı (1844). Dərginin bu ilk və tək yayımında, Yəhudi məsələsi adlı yazısıyla siyasi mövqeyini ilk dəfə açıqladı. Elə həmin ildə Engelslə tanış olan Marks humanist fəlsəfə formalaşdırdır. Məhz Engelsin sayəsində onun diqqəti işçi sinifə yönəldi. Yaşadığı dövrdəki Avropadakı sosial bərabərsizliyi və işçi sinifin yuxarı siniflər tərəfindən istismarını görən Marks, tezliklə sosial inqilabçı olmağa qərar verir. Marksı bu işə başlamağa vadar edən digər ünsür isə onun digər filosoflardan (Hegel, Nitşe) fərqli olaraq, dünyanı sadəcə tədqiq deyil, dünyadakı problemləri həll etmək istəyi olub. Məhz bu istəyə görə də Marks müxtəlif Avropa dövlətlərində (İsveçrə, Fransa, Belçika) sosial inqilab etməyə cəhd etmiş, lakin dövlət tərəfindən deportasiya edilmişdir.
Lakin Marksın fəaliyyəti burada da bəyənilmədi və 1845-ci ildə Vorwarts qəzetinin üzvləri ilə birlikdə Brüsselə köçdülər. Bir neçə aydan sonra Engelsin Brüsselə gəlməsi onların ikisinin birlikdə “Alman İdeologiyası” adlı əsərini yazdılar. Bu əsərdə onlar Hegelə və gənchegelçilərə qarşı yönəlmişdilər.
Karl Marksın akademik karyerası.
1847-ci ildə Alman emiqrantlarının təşkil etdiyi — “Kommunistlər İttifaqı” adlı cəmiyyətə qoşulur. Bu cəmiyyətin istəyi əsasında 21 fevral 1848-ci ildə məşhur “Kommunist Partiyasının Manifesti”ni tərtib etdilər.
Belçikada 1848-ci ildə baş verən hadisələr Marksın buranı tərk etməsiylə nəticələndi. Marks Kölnə qayıdıb Rheinische Zeitung qəzetinin yenidən nəşrinin bərpa etsə də, tezliklə maliyyə və senzura ucbatından qəzet fəaliyyətini dayandırdı.
Yenidən Almaniyadan sürgün edilən Marks ailəsinin dalınca Fransaya gəlsədə buradanda çıxarıldı. 1849-cu ildən sonra ömrünün axırlarınadək Londonda yaşadı.
Bundan sonra Marksın həyatı kasıbçılığ içərisində davam etmişdir. Əgər Engelsin daimi köməyi və Marksın özünün qəzetlərə yazdığı məqalələrin müqabilində aldığı kiçik miqdarda pul olmasaydı Marksı nəinki “Kapital”ı yaza bilməzdi, o acından ölə bilərdi.
1846-cı ildə Karl Marks Beynəlxalq İşçilər Asossasiyasının qurucularında biri oldu. Bu qurum həmçinin Birinci İnternasional kimi tanınırdı. Birinci İnternasionalın çıxışı zamanı veridiyi səhv sonradan bu qurumun parçalanması ilə nəticələndi. 1867-cı ildə “Kapital”ın ilk cildi çıxdı. Bu dövrdə o Fransada bir çox Avropa ölkələrində gedən proseslərə dair əsərlər, işçi partiyalarının proqramlarını yazmışdır. Dürinqə qarşı diskusiyalarda Engelsi dəstəklədi və nəticədə “Anti-Dürinq” əsəri meydana gəldi. Lakin bu əsəri yazarkən Marks xəstələndi.
Karl Marks 1883-cü il 14`Martda 64 yaşında Londonda öldü və “Highgate-Cemetery” qəbirəstanlığında dəfn edildi. Yarımçıq qalmış “Anti-Dürinq” əsəri və “Kapital”ın axırıncı cildi Fridrix Engels tərəfindən tamamlandı.
