Pifaqor kimdir?

Riyaziyyat tarixinə gəldikdə, bir ad diqqəti cəlb edir: Pifaqor. Bu sadəcə məşhur bir teoremin adı deyil; riyaziyyatçı, filosof və Pifaqorçuluq kimi tanınan mistik və nüfuzlu hərəkatın banisinin adıdır. Bu bloq yazısında biz Pifaqorun həyatı, töhfələri və irsi ilə tanış olacaq, Pifaqor teoremi haqqında məlumat verəcəyik.

Erkən həyatı və keçmişi

Pifaqor təxminən eramızdan əvvəl 570-ci ildə Yunanıstanın Samos adasında anadan olmuşdur. Onun erkən həyatı mif və əfsanələrlə dolu olsa da, bəzi tarixi məlumatlara görə, o, gəncliyi boyu Misir və Babili ziyarət edərək çox səyahətlər etmişdir. Bu səyahətlər onu qədim sivilizasiyaların riyazi və fəlsəfi ənənələri ilə tanış etdi ki, bu da sonradan öz yaradıcılığına təsirini göstərəcəkdi.

Pifaqor teoremi

Pifaqor ən çox öz teoremi ilə məşhurdur. Həndəsənin əsas konsepsiyalarından biri olan bu teorem bu gün də riyaziyyatda və onun tətbiqlərində böyük əhəmiyyət kəsb edir. Teoremdə deyilir ki, düzbucaqlı üçbucaqda hipotenuzun uzunluğunun kvadratı (düz bucağın əks tərəfi) digər iki tərəfin uzunluqlarının kvadratlarının cəminə bərabərdir. Bu teorem çox vaxt belə yazılır:

a² + b² = c²

Burada “a” və “b” iki qısa tərəfin (katetlər) uzunluqlarıdır və “c” hipotenuzun uzunluğudur. Bu teoremdəki bərabərliyi təmin edən ədədlər qrupuna “Pifaqor ədədləri” və ya “Pifaqor üçlüyü” deyilir. Məsələn, (3;4;5), (5;12;13) və s. Bu üçlüklərin həndəsə və riyaziyyatda praktiki tətbiqləri vardır. Teorem özü Pifaqordan əvvəl də mövcud olsa da, o və ardıcılları onun inkişafı və populyarlaşmasına mühüm töhfələr vermişlər.

Pifaqorçuluq: fəlsəfə və mistisizm

Pifaqor sadəcə riyaziyyatçı deyildi; o, həm də həyatın mistik və mənəvi tərəfləri ilə dərindən maraqlanan bir filosof idi. Onun yaratdığı fəlsəfi və dini cərəyan olan pifaqorçuluq riyaziyyatı, metafizikanı və mənəviyyatı özünəməxsus dünyagörüşündə birləşdirirdi.

Pifaqorçuluğun mərkəzində reallığın riyazi təbiətinə inam dayanırdı. Pifaqor və onun ardıcılları hesab edirdilər ki, kainatın əsas prinsiplərini başa düşmək üçün rəqəmlər açar rolunu oynayır. Onlar riyazi düsturları varlığın təməl daşları kimi görür və hər şeyin ədədi nisbətlərə və mütənasibliyə qədər sadələşdirilə biləcəyinə inanırdılar.

Pifaqorçular, həmçinin, ruhların köçməsinə inanırdılar ki, bu, ruhun reinkarnasiya dövrü keçirməsi fikri idi. Bu inanc Pifaqorçuların həm fiziki, həm də metafizik aləmlərdə harmoniya və tarazlığa verdikləri önəmdən irəli gəlmişdir. Onlar elm və hikmətə can atmağı nəfsi saflaşdırmaq və ali varlıq məqamına çatmaq üçün bir vasitə hesab edirdilər.

Riyaziyyata töhfələri

Pifaqor teoremindən başqa, Pifaqor və onun ardıcılları riyaziyyatın müxtəlif sahələrinə əhəmiyyətli töhfələr verdilər. Onlar ədədlərin xassələrini, xüsusən də tam ədədləri və onlar arasındakı əlaqələri araşdırdılar. Onların ən məşhur kəşflərindən biri tam ədədlərin kəsrləri, yaxud nisbətləri kimi ifadə edilə bilməyən ədədlər– “irrasional ədədlər” anlayışıdır. İrrasional ədədlərin kəşfi riyaziyyat tarixində önəmi bir mərhələ idi.

Pifaqorçular, həmçinin, həndəsədə, xüsusən də, çoxbucaqlıların və həndəsi isbatların öyrənilməsində irəliləyişlər əldə etdilər. Onlar deduktiv mülahizələrə əsaslanan həndəsi isbatları inkişaf etdirərək, gələcək əsrlər boyu standarta çevriləcək Evklid həndəsəsinin əsasını qoydular.

İrsi

Pifaqor ölümündən əsrlər sonra da danışılacaq qalıcı bir miras qoydu. Onun riyaziyyat və fəlsəfə sahəsindəki fəaliyyəti sonrakı nəsillərin mütəfəkkir və riyaziyyatçılarına təsir göstərmişdir. Xüsusilə, Pifaqor teoremi memarlıq və mühəndislikdən tutmuş, fizika və kompüter elmlərinə qədər riyaziyyata və onun tətbiqlərinə böyük təsir göstərmişdir.

Pifaqorun kainatın riyazi təbiətini vurğulaması da əsrlər sonra baş verəcək elmi inqilabın əsasını qoydu. Təbiət qanunlarının riyazi tənliklər vasitəsilə təsvir edilib başa düşülə bilməsi ideyası müasir elmin rəhbər prinsipinə çevrildi.

Riyazi və fəlsəfi töhfələri ilə yanaşı, Pifaqorun təsirini mədəniyyət və incəsənətin müxtəlif aspektlərində görmək olar. Pifaqor təfəkkürünün mərkəzi olan harmoniya və mütənasiblik ideyası memarlıq, musiqi və təsviri incəsənətin estetikasına təsir göstərmişdir. Xüsusən də, İntibah dövrü rəssamları və memarları öz şah əsərlərini yaradarkən Pifaqorun ideyalarından ilham alırdılar.

Xülasə

Riyaziyyatçı, filosof və mistik Pifaqor bəşəriyyətin düşüncə tarixində böyük bir şəxsiyyətdir. Onun işi, xüsusən də, Pifaqor teoremi riyaziyyat və elmə dərin və davamlı təsirini göstərmişdir. Riyaziyyatdan kənar da, Pifaqorun reallığın riyazi mahiyyəti, müdriklik və harmoniya axtarışı haqqında fikirləri bu günə qədər mütəfəkkirlər və alimlərin dilində səslənməkdə davam edir. Pifaqorun irsi insan marağının gücünü və tarix boyu böyük mütəfəkkirlərin davamlı təsirini xatırladan önəmli bir nümunədir.