Üzeyir Hacıbəyov kimdir?

Üzeyir Hacıbəyov kimdir?

Üzeyir bəy Əbdülhüseyn oğlu Hacıbəyov — Azərbaycan, Sovet bəstəkarı, dirijor, musiqişünas, publisist, dramaturq, pedaqoq, ictimai xadim. SSRİ xalq artisti (1938). II dərəcəli iki “Stalin” mükafatı laureatı (1941, 1946). “Lenin” ordeni kavaleri (1938).

Həyatı

Üzeyir Hacıbəyov 1885-ci il sentyabrın 18-də anadan olub. İlk təhsilini Şuşada alıb. Şuşanın zəngin musiqi-ifaçılıq ənənələri onun musiqi tərbiyəsində əvəzsiz rol oynayıb. Dahi Üzeyirin ilk müəllimi Azərbaycan musiqisinin bilicisi, dayısı Ağalar bəy Əliverdibəyov olub.

Üze­yir Ha­cı­bə­yov 1899-1904-cü il­lər­də Qo­ri Mü­əl­lim­lər Se­mi­na­ri­ya­sın­da təh­sil alıb. Onun dün­ya­gö­rü­şü­nün for­ma­laş­ma­sın­da bu se­mi­na­ri­ya bö­yük rol oy­na­yıb. Qo­ri Se­mi­na­ri­ya­sın­da Üze­yir Ha­cı­bə­yov gə­lə­cək­də Azər­bay­can ope­ra mu­si­qi­sin­də öz sö­zü­nü de­yə­cək Müs­lüm Ma­qo­ma­yev­lə ta­nış olub. Se­mi­na­ri­ya il­lə­rin­dən baş­la­yan bu dost­luq son­ra­lar həm də qo­hum­lu­ğa çev­ri­lib. Üze­yir Ha­cı­bə­yov və Müs­lüm Ma­qo­ma­yev Te­re­qu­lov­lar ai­lə­si ilə qo­hum­luq əla­qə­si ya­ra­dıb­lar. Be­lə ki, Üze­yir Ha­cı­bə­yov Mə­ley­kə xa­nım­la, Müs­lüm Ma­qo­ma­yev isə Ba­di­gül­ca­mal xa­nım Te­re­qu­lo­va ilə ev­lə­nib.

Üze­yir Ha­cı­bə­yov 1911-ci il­də mu­si­qi təh­si­li al­maq üçün Mosk­va­ya ge­dib və fi­lar­mo­nik cə­miy­yə­tin nəz­din­də İl­yins­ki­nin xü­su­si mu­si­qi kur­sun­da təh­sil al­ma­ğa baş­la­yıb,amma mad­di eh­ti­yaca görə  mu­si­qi təh­si­li­ni ya­rım­çıq qo­ya­raq Ba­kı­ya qa­yıt­ma­ğa məc­bur olub. Bu­ra­da ya­ra­dı­cı­lıq fəa­liy­yə­ti­ni da­vam et­di­rə­rək, yaz­dı­ğı ope­ra­la­rı səh­nə­yə qoy­maq­la məş­ğul olub.

Yaradıcılığı

Üzeyir Hacıbəyovun yaradıcılığında Qərb və Şərq musiqi üslubları birləşdirilib; onun tərəfindən Azərbaycan xalq musiqisinin elementləri klassik Avropa ənənələrinə uyğunlaşdırılıb. Bu metoddan istifadə edərək Hacıbəyov 1908-ci ildə Azərbaycan şairi Füzulinin eyni adlı poeması əsasında ilk Azərbaycan operası “Leyli və Məcnun”u yaratdı. 1909-cu ildə yaratdığı “Şeyx Sənan” adlı ikinci operası üslubuna görə sələfindən xeyli dərəcədə fərqlənirdi və əsasən müəllifin musiqisindən ibarət idi.

1910–1915-ci illər arasında yazılmış növbəti 4 opera ənənəvi Azərbaycan muğamı əsasında qurulmuşdur 1910-cu ildə “Rüstəm və Zöhrab”, 1911-ci ildə “Şah Abbas və Xurşud Banu”, 1912-ci ildə “Əsli və Kərəm”, 1915-ci ildə “Harun və Leyla” operalarını ərsəyə gətirib.

Bəstəkarın ən yaxşı əsəri 1936-cı ildə yazılmış “Koroğlu” operası hesab olunur. Bu əsərinə görə Üzeyir Hacıbəyova 1941-ci ildə “Stalin” mükafatı verildi. Ümumilikdə, o, 7 opera və 3 operetta yazmışdır: 1909-cu il “Ər və arvad”1910-cu il “O, olmasın bu olsun” və 1913-cü il  “Arşın mal alan”. Hacıbəyov “Koroğlu” operası xaricində bütün əsərlərinin librettosunun müəllifi idi. Onun həmçinin yarımçıq qalmış “Firuzə” operası var idi. Bu əsəri bəstəkar İsmayıl Hacıbəyov tamamladı. Üzeyir Hacıbəyov “Sənsiz” (1941) və “Sevgili canan” (1943) kimi əsərlər yaradaraq “romans-qəzəl” adlı kamera vokal musiqisinin yeni janrını kəşf etdi.

Azərbaycan himni

1918-ci ildə bəstəkar Azərbaycan himnini bəstələdi. 1920–1991-ci illərdə Azərbaycanın SSRİ ittifaq respublikalarının tərkibinə daxil olması səbəbindən bu himn səsləndirilmirdi. Lakin 1930-cu ildə Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulmasının 10-cu ildönümü münasibətilə Üzeyir bəy Azərbaycan SSR-in yeni himn sözlərini və musiqisini yazdı. Yeni himn ilk dəfə 28 aprel 1930-cu ildə Hacıbəyovun rəhbərliyi altında səsləndirildi.

1930-cu ilə aid Azərbaycan SSR-in himni kantata janrına oxşar olduğundan ona bəzən kantata da deyilir. Artıq 1944-cü ildə o, ittifaq respublikasının yeni himnini tərtib etdi, hansı ki Azərbaycan SSRİ-in tərkibindən çıxanadək səsləndirilirdi. 1991-ci ildə 1918-ci ilə aid köhnə himn yenidən “dövlət” statusunu aldı.

1920-ci illərin sonu və 30-cu illərin əvvəllərində o, xalq çalğı alətləri orkestri üçün ilk Azərbaycan kütləvi mahnılarını, kamera instrumental əsərlərini yaratdı (“Pambıq tarlalarında” süitası, “Çahargah” və “Şur” ladaları) və skripka, violonçel və fortepiano üçün kantatlar (o cümlədən “Füzulinin xatirəsinə “(1934)), orkestr (uverturalar) və xor əsərlərini bəstələmişdir.

1941–1945 müharibə illərində bir sıra vətənpərvərlik mahnılar (“Yaxşı yol”, “Şəfqət bacısı” və s.), “Vətən və cəbhə” kantatası və “Döyüşçülər marşı” (1942) uvertürasını yazmışdır.